Xidmət sahəmizə aid olan hamiləlikdə endokrin patologiyalar içərisində ən çox rast gəlinən problemlərdən biri hamiləlik (gestasional) diabetidir.Problemin aktuallığı artan piylənmə, genetik və ətraf mühit faktorlarına bağlı çox yayılması, asimtomatik seyr etməsi ilə əlaqədardır.Hazırda müasir protokollara görə hər bir hamilənin 24-28 ci həftələrində hamiləlik diabeti baxımından araşdırılması üçün şəkər yükləmə testi olunması tövsiyə olunur.Әvvəlcədən bilinən diabeti olan xəstədə hamiləliyin baş verməsi (pregestasional diabet) daha ciddi riskləri olduğu üçün mütləq endokrinoloq kontrolu altında müalicə edilməlidir. Digər hamiləlik patologiyalarından qalxanabənzər vəzin xəstəlikləri mühüm yer tutmaqdadır.Çünki, tireoid problemləri hamiləlik dövrünün ən çox rast gəlinən endokrin patologiyasıdır.Dölün inkişafında tireoid hormonlar, xüsusən ilk trimestrdə və beyin toxuması üçün son dərəcədə vacibdir.Bu səbəbdən hamiləlik öncəsi və hamiləlik zamanı qalxanabənzər vəzi hormonları yoxlanılaraq düzəldilməli və kontrolda saxlanılmalıdır.Hamiləlik zamanı labarator testlərin yorumlanması digər dövrlərə baxmış fərqli normativlərlə edilir, müalicə hamiləliyə spesifik protokollar əsasında aparılır.Sintiqrafiya və radioaktiv yod müalicəsi hamiləlikdə əks göstərişdir, qalxanabənzər vəzidə düyün tapılmışsa rahatlıqla biopsiya oluna bilər, nəticədə kanser şübhəsi və ya xərçəng xəstəliyi tapılarsa 2-ci trimestrdə cərrahiyə mümkündür.Әgər hamiləlik son trimestrində isə cərrahiyə doğumdan sonrakı zamana buraxılmalıdır.Hipotiroidizm tireoid xəstəlikləri içərisində ən çox rastlaşdığımız parologiyadır.Hamiləlik boyunca yetərli miqdarda tireoid hormonlarla dölün təmin olunmaması fiziki və mental geriliyə, erkən doğum və abortlara səbəb olacaqdır.Profilaktiki olaraq hamiləlik planlanan zaman belə qalxanabənzər vəzi xəstəlikləri, xüsusən autoimmun tiroiditlər və hipotiroidizm araşdırılmalıdır.Hipertiroidizm (tireotoksikoz) hipotiroidizmə baxmış az rast gəlinir, lakin doğru müalicə edilməməsi erkən doğum,düşük doğum ağırlığı,fetal hipo- və hipertiroidizm, yenidoğulmuşun hipertiroidizmi, zobu( qalxanabənzər vəzin böyüməsi), ölü doğumadək ağırlaşmalarla özünü göstərir.Hamiləlikdə qalxanabənzər ətraf vəzilərin xəstəlikləri də endokrinoloqların diqqət mərkəzində olan mövzulardandır. Burada əsasən kalsium mübadiləsində olan dəyişikliklər ön planda dayanır.Kalsium mübadiləsinin qorunmasında bağırsaqlar, böyrəklər, sümük toxumasının önəmli rolu vardır,3 əsas hormon(parathormon, vitamin D və kalsitonin) tərəfindən Ca metabolizmi idarə olunmaqdadır.Әn çox rast gəldiyimiz hipokalsemiyalar vitamin D yetərsizliyi, qidalarla lazımi miqdarda kalsium və vitamin D alınmamasına bağlı olaraq ortaya çıxır.Bəzən tireoid və paratireiod əməliyatlarından sonra da hipokalsemiyalarla rastlaşırıq.Hipokalsemiyalarda vitamin D və kalsium verilməsi əsas götürülməlidir.Nadir də olsa paratireoid adenomları,müxtəlif onkoloji xəstəliklrin simptomu olaraq da hiperkalsemiyalarla rastlaşırıq.Reproduktiv yaşdakı qadınlarda hiperparatireoidizm 8/ 100000 olduğu ehtimal edilməkdədir.Hiperkalsemiyanın verdiyi şikayətlər qeyri-spesifikdir, əsas fasadlar erkən doğum, ümumi əzələ gücsüzlüyü, preklampsiya və eklampsiya, ölü doğum, yenidoğulmuşların qıcolmaları,böyrək daşları, pankreatit və psixiatrik problemlərdir.Səbəbə yönəlik müalicə və paratireoid adenom varsa vaxtında edilən cərrahiyə (2-ci trimestr uyğun dövrdür) xəstənin həyatını qurtara bilər.Dölün kalsium ehtiyacı ana bağırsaqlarından təlabata uyğun kalsiumun artmış sorulmasıyla qarşılanır.Ana qanında total kalsium səviyyələri düşdüyündən yaxşı olar ki, ionizə kalsiuma baxılaraq qərar verilsin.Osteoporoz hamiləlik və laktasiya dövründə nadirdir.Ciddi hallarda fəqərələrdə sınıqlar və buna bağlı ağrılar da ola bilər, bu əsasən vitamin D yetərsizliyinə bağlı olaraq ortaya çıxır.Vitamin D çatışmamazlığı anada osteoporoz yaranmasına yol açmaqla bitməyib, yenidoğulmuşda raxitizm, kraniotabes, diş çıxarmaqda da bir sıra problemləri yaratmaqdadır.Hamiləlik dövründə hipokalsemiya ve osteoporozda müalicə olaraq kalsium və vitamin D xaricində başqa dərman pereparatlarının verilməsi uyğun deyildir.Hamiləlikdə hipofiz xəstəlikləri çeşidli formalarda qarşımıza çıxmaqdadır.Hipofiz vəzində hamiləlik zamanı anatomik və funksional dəyişikliklər meydana çıxır.Hipofizin ölçüləri böyüyür, hamiləliyin ikinci yarısından başlayaraq plasentadan fərqli bir böyümə hormonu (GH-V) sekresiya olunur, kortizolun, prolaktinin miqdarı dəfələrlə artır.Baş verən proseslər fizioloji olub hamiləlik sonlandıqdan bir neçə ay sonra geriyə dönür.Hipofizar patolgiyalar içərisində ən çox rastlaşdığımız prolaktinomalar, akromeqaliya, Kuşinq xəstəliyi,TSH-omalar,hipofizar yetməməzlik və ya hipopitiutarizm, Sheehan sindromu, şəkərsiz diabetin müxtəilf formalarıdır.Bunların bir qismi nadir patologiyalar olsa da rastgəlinməsi tamamilə yox deyildir, hər bir hipofiz patologiyasının hamiləlikdə, eyni zamanda süd vermə dövründə uyğun protokolla hərəkət edərək müalicə alqoritmi vardır.Bu zaman hipofiz xəstələri kontrol altına alınaraq müalicə olunarsa tamamilə normal şəkildə hamiləliyini davam etdirə bilərlər.Hamiləlikdə böyrəküstü vəz xəstlikləri həm ana, həm döl üçün bəzi risklər daşımaqdadır.Bu durum xüsusən əvvəlki dövrlərdə daha çox önəmliydi, çünki böyrəküstü vəz xəstəliyi yüksək nisbətlərdə ana ölümü səbəbi idi.Məsələn, feoxromositomalı hamilə 50-55% hallarda ölüm riski ilə qarşı qarşıya idi.Günümüzdə uyğun müalicə və təqiblərlə böyrəküstü vəz xəstəliyi olanlarda da hamiləlik sağlam və normal bir şəkildə sonlandırılır.Әn çox rast gəlinən konjenital adrenal hiperplaziyalar(KAH)- ferment defisitinə bağlı anadangəlmə böyrəküstü vəzin hiperplaziyasıdır ki, bu zaman hamilə protokola uyğun nəzarətdə saxlanılmazsa erkən və ölü doğum, xüsusən qız övladlarında şübhəli genitaliya, tüklənmə problemləri ilə qarşılaşa bilərlər.Kuşinq sindromu, primer hiperaldesteronizm, feoxromositoma kimi daha ağır patologiyalar əsasən cərrahi müalicə tələb edərək daha ciddi monitorinq istəyir.Addison xəstəliyi, böyrəküstü vəz yetməməzliyi və hamiləlikdə steroid pereparatların qəbulu da endokrinoloq nəzarəti tələb edir.Hamiləlikdə hipertoniya məsələsi ginekoloq, nefroloq, kardioloq ve endokrinoloqların ortaq problemidir.Xroniki hipertoniyası olan xəstənin hamilə qalmasından başqa bir də normatenziv bir hamilədə 20-ci həftədən sonra arterial qan təzyiqinin 140/90 mm Hg sütunundan artıq olması kimi qəbul olunan gestesional hipertoniya xəstəliyi vardır.Bu durum hamilə üçün qorxuludur, preeklampsiya, eklampsiya,insult,ağciyər ödemi,HELlP sindromu(haemolysis,elevated liver enzymes,low platelets) kimi ciddi riskləri vardır.Hamiləlik hipertoniyalarında endokrinoloqla konsultasiya mütləq edilməlidir.Bu zaman ikincili səbəbləri araşdırmaq, dərman verilməsi məhdud olduğu üçün doğru diaqnoz qoyub xəstəyə ən vacib, ən zərərsiz pereparatı seçmək əsas məqsədimiz olmalıdır.Polikistik yumurtalıq sindromu (PCOS) reproduktiv yaşdakı qadınların böyük bir qismini(10-15% olması güman olunur) əhatə edən endokrin patologiyadır.İlk dəfə 1935-ci ildə Stein və Levental tərəfindən təsvir edilən patolgiyanın tam səbəbi elmə məlum olmasa da hamilə qalmaq istəyən pasientlərin əsas problemi olaraq qalmaqdadır.Günümüzdə PCOS sadəcə hirsutizm (tüklənmə),sonsuzluq səbəbi xəstəlik kimi qalmayıb 2- ci tip şəkərli diabet,metabolik sindrom, piylənmə və irəli zamanlarda yumurtalıq kanserlərinə də yol açması bilinməkdədir.PCOS qadın sonsuzluğunun təxminən 20% hallarda səbəbidir.PCOS lu xəstələr hamilə qaldığında hamiləlik diabeti, hamiləlikdə hipertoniya,preeklampsiya,eklampsiya,erkən doğum kimi risklərlə qarşı-qarşıyadırlar.Ona görə bu xəstələr hamiləlikdən öncə həkimlər tərəfindən kilo verməyə motivasiya olunmalı, hamiləlik zamanı isə ginekoloq və endokrinoloq tərəfindən nəzarətdə saxlanılmalıdırlar.Hamiləlikdə piylənmə günümüzün aktual məsələsidir.Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının verdiyi statistikaya görə hazırda hamilələrin 2-25% -i piylənmə xəstəliyindən əziyyət çəkməkdədir.Hamiləlikdə 11.5-16 kq civarında kilo alınması normal olaraq qəbul edilir.Genetik yaxınlıq, azhərəkətlilik, karbohidratların bol qəbulu hamiləni piylənmə xəstəsinə çevirərək bərabərində bəzi problemlər gətirir.Piylənmə xəstəliyi ana üçün trombemboliya, abort, gestasional diabet, hipertoniya ve sezaryanla doğum risklərini artırmaqda ikən döl üçün genetik xəstəliklər, makrozomiya(iri döl), fetal ölüm səbəbidir.Müalicədə hamiləlikdən əvvəl və doğum sonrası piylənmənin riskli olması anaya başa salınmalı, kilo verməsi baxımından motivə olunmalıdır.Ümumiyyətlə, çox çeşidli şəkillərdə qarşımıza çıxan müxtəlif endokrin patologiyalar göründüyü qədər çox sadə olmayıb, yalnız həkim mütəxəsis-endokrinoloqlar tərəfindən müalicə və kontrol edilməlidir.Ehtiyac olduğu zaman digər sahə həkimləri ilə konsultasiya edilərək multidistiplinər yaxınlaşma olmalıdır.Bu ana uşaq ölümünün qarşısının alınması və sağlam genefondun qorunması baxımından çox vacibdir.